Δημιουργική Φωτογραφία

Εισαγωγή

Η μετάβαση της φωτογραφίας από το φιλμ στο ψηφιακό διευκόλυνε, όσο ποτέ, στην λήψη φωτογραφιών. Υπολογίζεται ότι η ανθρωπότητα βγάζει 5.3 εκατομμύρια φωτογραφίες την ημέρα. Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μοιράζονται 14 δισεκατομμύρια εικόνες καθημερινά μέσω των social media. Τα παραπάνω νούμερα κατατάσσουν την φωτογραφία ως το πιο ευρύ και προσιτό μέσο δημιουργικής έκφρασης της εποχής μας.

Αυτή η ευρεία εξάπλωση έφερε όμως και παρενέργειες. Ο φωτογραφικός εξοπλισμός παράγεται από ένα πολύ μικρό αριθμό εταιριών, και παρά τον μεγάλη γκάμα του, οι τεχνικές διαφορές είναι επιφανειακές. Το ίδιο συμβαίνει και με τα λογισμικά επεξεργασίας εικόνας. Αναπόφευκτα οι παραγόμενες εικόνες έχουν μια κοινή αισθητική αφετηρία. Ταυτόχρονα η κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επιβάλει τάσεις και μόδα στην φωτογραφία.

Έτσι δημιουργήθηκε το παράδοξο, η εποχή της κυριαρχίας της φωτογραφίας να είναι ταυτόχρονα και η εποχή της οπτικής ομογενοποίησης. Μια ομογενοποίηση που έφερε οπτικό κορεσμό στο κοινό και μια στασιμότητα στην δημιουργικότητα των φωτογράφων.

Η δημιουργικότητα είναι κάτι έντονα προσωπικό και επειδή εξαρτάται από το τι θέλει να εκφράσει το άτομο, αναμφισβήτητα δεν μπορεί να διδαχθεί. Μπορεί όμως να πυροδοτηθεί από ερεθίσματα, ή από μονοπάτια τα οποία μας βγάζουν από την ζώνη άνεσης μας. Μερικά από αυτά τα μονοπάτια προσπαθεί να εξερευνήσει αυτό το ιστολόγιο.

Μια σύντομη ιστορική αναδρομή

Από την απαρχή της φωτογραφίας αναπτύχθηκαν διάφορα ρεύματα, πολλά σε επαφή με άλλα ευρύτερα καλλιτεχνικά.

Για παράδειγμα ο πικτοριαλισμός ξεκίνησε ως ένα κίνημα για την προώθηση της φωτογραφίας ως μορφής τέχνης. Οι πικτοριαλιστές άσκησαν σημαντικό καλλιτεχνικό έλεγχο στις φωτογραφίες τους. Μερικοί τοποθέτησαν τα θέματα τους με αυστηρή πόζα, όπως στην κλασική ζωγραφική, και χειραγωγούσαν προσεκτικά τις εικόνες τους στο σκοτεινό θάλαμο για να δημιουργήσουν επιτηδευμένες συνθέσεις. «Ζωγράφιζαν» με το να δημιουργούν π.χ. κουνημένες φωτογραφίες, θαμπές (εκτός εστίασης ή μέσα από ένα πλέγμα), με αρκετό κόκκο. Πολλά από τα έργα τους είχαν μουντή, ατμοσφαιρική εμφάνιση, απαλύνοντας τον ρεαλισμό της φωτογραφίας υψηλής ευκρίνειας.

The Manger (Ideal Motherhood), Gertrude Käsebier,1899

Henry Peach Robinson (1830-1901): “Fading Away”. Σύνθεση που συνδυάζει 5 μεμονωμένα αρνητικά.

Ή ο σουρεαλισμός, όπου οι φωτογράφοι, εμπνευσμένοι από το ευρύτερο κίνημα του Σουρεαλισμού, χρησιμοποίησαν τεχνικές όπως η διπλή έκθεση και το φωτομοντάζ. Αυτά βοήθησαν στη δημιουργία ονειρικών και παράλογων εικόνων, εξερευνώντας το υποσυνείδητο.

Αυτή η σύντομη ιστορική αναφορά έγινε για να δείξει ότι το δίλημμα ανάμεσα σε μια ρεαλιστική, έναντι μιας περισσότερο δημιουργικής προσέγγισης, υπήρξε από την αυγή της φωτογραφίας με πολλούς φωτογράφους να ξεκινούν ακολουθώντας τη μια και στην πορεία να μη διστάζουν να πειραματιστούν και με την άλλη. Αυτή άλλωστε υπήρξε και μια από τις αιτίες, που τους ώθησε στην ανάδειξη ενός προσωπικού στυλ, το οποίο τους έκανε αναγνωρίσιμους. Αν πρέπει να κρατήσουμε κάτι από τους μεγάλους φωτογράφους, ας είναι ότι η φωτογραφία και το στυλ θα πρέπει να εξελίσσονται και να αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου.

Τεχνικές δημιουργικής φωτογραφίας

Αυτό το ιστολόγιο απευθύνεται τόσο στους νέους φωτογράφους που αγωνίζονται να εξελίξουν το προσωπικό τους στυλ, όσο και στους περισσότερο προχωρημένους που νιώθουν μια στασιμότητα στην δημιουργικότητα τους. Μερικές από τις τεχνικές που μπορούν να οδηγήσουν προς αυτή την κατεύθυνση είναι:

Διπλοέκθεση (Double Exposure)
Μακρά Έκθεση (Long Exposure)
Φίλτρα επάνω στον φακό
Χρήση λογισμικού επεξεργασίας εικόνας

Διπλοέκθεση (Double Exposure)

Είναι μια τεχνική όπου δύο ή περισσότερες εικόνες συνδυάζονται σε μία μόνο φωτογραφία, δημιουργώντας συχνά ένα σουρεαλιστικό ή ονειρικό εφέ. Υπήρξε μια εξαιρετικά δημοφιλής πρακτική την εποχή του φιλμ. Τότε ορισμένες μηχανές είχαν τη δυνατότητα να κλειδώσουν τον μηχανισμό προώθησης του φιλμ και ο φωτογράφος μπορούσε να εκθέσει δύο φορές στο ίδιο καρέ. Για όσους θα ήθελαν να πειραματιστούν με διπλοέκθεση φιλμ μια προσιτή επιλογή είναι η αγορά μεταχειρισμένης Σοβιετικής μηχανής Lubitel.

Στη ψηφιακή τεχνολογία επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση διαφορετικών εκθέσεων τη μία πάνω στην άλλη, είτε εντός της κάμερας είτε μέσω λογισμικού επεξεργασίας όπως το Photoshop.

Οι φωτογραφικές μηχανές Fujifilm που χρησιμοποιώ προσφέρουν λειτουργία διπλοέκθεσης εντός κάμερας. Η παρακάτω φωτογραφία τραβήχτηκε χρησιμοποιώντας την συγκεκριμένη λειτουργία, με την μηχανή επάνω σε τρίποδο και με το μοντέλο να είναι όσο το δυνατόν πιο ακίνητο (η μόνη κίνηση στα χέρια).

Ακόμα και η φωτογραφική μηχανή δεν υποστηρίζει λειτουργία διπλοέκθεσης, αυτή μπορεί να γίνει σε δεύτερο χρόνο λογισμικού επεξεργασίας. Η παρακάτω εικόνα είναι προϊόν συνένωσης δύο φωτογραφιών, που τραβήχτηκαν σε ξεχωριστές ημέρες, μέσω του λογισμικού Snapseed, στο κινητό μου τηλέφωνο.

Ειδικά στο φιλμ και το λογισμικό επεξεργασίας, η σύνθεση δεν περιορίζεται σε δύο φωτογραφίες, αλλά και περισσότερες. Δηλαδή μπορούμε να έχουμε πολλαπλή έκθεση. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να προσέχουμε να μην τοποθετούμε τους φωτεινούς τόνους (highlights) της μιας φωτογραφίας επάνω στους φωτεινούς τόνους της άλλης, γιατί σε εκείνα τα σημεία κινδυνεύουμε να “κάψουμε” την τελική εικόνα.

Μακρά Έκθεση (Long Exposure)

Η φωτογραφία μακράς έκθεσης είναι μια τεχνική όπου ο φωτοφράκτης της μηχανής παραμένει ανοιχτός για μεγάλο χρονικό διάστημα, καταγράφοντας μεγαλύτερη διάρκεια έκθεσης από τις τυπικές λήψεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα εικόνες όπου τα κινούμενα αντικείμενα εμφανίζονται θολά ή με γραμμές φωτός, ενώ τα ακίνητα αντικείμενα παραμένουν ευκρινή. Είναι μια δημοφιλής μέθοδος για τη δημιουργία καλλιτεχνικών εφέ και την αποτύπωση της αίσθησης της κίνησης ή του περάσματος του χρόνου σε μία μόνο εικόνα.

Ο μεγάλος χρόνος έκθεσης επιτυγχάνεται σε φως ημέρας με πολύ κλειστά διαφράγματα ή, εάν αυτό δεν είναι αρκετό, με φίλτρα ουδέτερης πυκνότητας (φίλτρα ND), τα οποία κόβουν φως. Σε κάθε περίπτωση δίνεται η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν αργοί χρόνοι έκθεσης, χωρίς να υπερφωτιστούν οι φωτογραφίες μας. Χαρακτηριστική η δουλειά του Alexey Titarenko που ενσωμάτωσε την μακρά έκθεση στη φωτογραφία δρόμου.

Αγία Πετρούπολη, Titarenko, 1992, από την σειρά City of Shadows.

Μια παραλλαγή της μακράς έκθεσης, στο στούντιο, περιλαμβάνει την μίξη σταθερού τεχνητού φωτός και φλας. Η μηχανή ρυθμίζεται για εκθέσεις 5 έως 10 sec. H βασική πηγή φωτός είναι ο σταθερός. Ο μεγάλος χρόνος έκθεσης θολώνει την κίνηση. Ταυτόχρονα, μέσα στον χρόνο λήψης, σε στρατηγικές στιγμές πυροδοτείται το φλας με αποτέλεσμα να παγώνει η κίνηση.

Η ένταση του θολώματος της κίνησης εξαρτάται κυρίως από την ταχύτητα κίνησης των μερών τού σώματος του μοντέλου, για αυτό το αποτέλεσμα της φωτογραφίας απαιτεί δοκιμές και υπομονή. Στην παρακάτω φωτογραφία η κίνηση των χεριών και της κεφαλής ήταν πιο γρήγορη και διακεκομμένη, συνεπώς κυριάρχησε το πάγωμα της κίνησης από το φλας.

Φίλτρα φακού

Η χρήση γυάλινων φίλτρων, βιδωμένων στο άκρο του φακού μπορεί να δώσει πολύ ενδιαφέροντες, καλλιτεχνικές λήψεις. Παρακάτω, από αριστερά προς δεξιά φίλτρα, γραμμικού πρίσματος (Linear Prism Filter), κυκλικού θολώματος (Vortex Halo Camera Filter) και καλειδοσκοπίου (Kaleidoscope Filter).

Υπάρχουν και άλλα φίλτρα όπως Starburst (προσθέτει φωτεινές ακτίνες αστεριών στις φωτεινές πηγές), Black Soft Filter (μειώνει την οξύτητα της εικόνας, δημιουργώντας ένα ομιχλώδες, ονειρικό εφέ), κ.α.

Τα εφέ αυτά θα μπορούσαν να αναπαραχθούν ψηφιακά, μέσω λογισμικού επεξεργασίας, τα φίλτρα όμως προσφέρουν τα πλεονεκτήματα της αμεσότητας (ο φωτογράφος βλέπει το αποτέλεσμα την ώρα της φωτογράφισης), την δυνατότητα χρήσης σε βιντεοσκόπηση ενώ έχουν και χαμηλό κόστος, χωρίς να υποβαθμίζουν αισθητά την ποιότητα της εικόνας.

Χρήση λογισμικού επεξεργασίας εικόνας

Η παρακάτω εικόνα έγινε στα πλαίσια της φωτογράφισης της rock μπάντας των φίλων μου, των Basemen Live και είναι προϊόν ψηφιακής επεξεργασίας. Εάν είχαν φωτογραφηθεί όλοι ταυτόχρονα στη σειρά θα έριχναν ανεπιθύμητες σκιές ο ένας επάνω στον άλλο. Αντίθετα φωτογραφήθηκαν μεμονωμένα, με πανομοιότυπες φωτιστικές συνθήκες και με την μηχανή στημένη σταθερά σε τρίποδο. Κατόπιν, ψηφιακά, τοποθετήθηκαν στην σειρά.

Στην παρακάτω φωτογράφιση προσπάθησα να επιτύχω την ψευδαίσθηση της αιώρησης, εμπνευσμένος από τα κινηματογραφικά εφέ. Στην πραγματικότητα το μοντέλο στήριζε την πλάτη του σε ξύλινο σκαμπό, το οποίο κατόπιν αφαιρέθηκε ψηφιακά.

Στην παρακάτω φωτογράφιση προσπάθησα να επιτύχω την ψευδαίσθηση της εξαΰλωσης, εμπνευσμένος και πάλι από κινηματογραφικά εφέ. Η φωτογράφιση έγινε στο στούντιο, και ψηφιακά διορθώθηκε χρωματικά το background ενώ προστέθηκε και το εφέ της εξαΰλωσης.

Επίλογος

Από την αυγή της φωτογραφίας αναπτύχθηκαν τάσεις και ρεύματα τα οποία προσπάθησαν να ενσωματώσουν καλλιτεχνική δημιουργικότητα στις φωτογραφικές συνθέσεις. Πολλοί φωτογράφοι του παρελθόντος, σε κάποια φάση της διαδρομής τους δεν δίστασαν να πειραματιστούν με αυτά. Στη σημερινή εποχή, όπου κυριαρχεί η μόδα και η οπτική ομογενοποίηση, έχει αξία οι φωτογράφοι, νέοι και περισσότερο προχωρημένοι, να πειραματιστούν και αυτοί με τεχνικές που ξεφεύγουν από τα τετριμμένα. Τεχνικές που μπορεί να προσφέρουν νέα ερεθίσματα και να δώσουν τροφή στην δημιουργικότητα. Διπλοέκθεση, μακρά έκθεση, φίλτρα επάνω στον φακό, χρήση λογισμικού επεξεργασίας εικόνας ορισμένες, λίγες, από αυτές. Οι πιθανές καλλιτεχνικές προσεγγίσεις στην πραγματικότητα είναι απεριόριστες, όσες και η φαντασία.